تخلیه چشم

تخلیه چشم فرایندی است که در آن، بسته به شدت آسیب، کل چشم یا بخشی از آن از بدن خارج می‌شود. این وضعیت ممکن است به واسطه حوادث ناگهانی، ضربات شدید یا بیماری‌هایی همچون سرطان چشم به وجود آید که به طور جدی به سلامت و شکل طبیعی چشم لطمه می‌زنند.

 

زمانی که چشم دیگر قادر به انجام وظایف خود نیست و ویژگی‌های اصلی خود را از دست می‌دهد، انجام این عمل به عنوان اقدامی ضروری در نظر گرفته می‌شود. تاثیر این جراحی نه تنها بر عملکرد فرد، بلکه بر ظاهر او نیز قابل توجه است. برای همین افرادی که این عمل را تجربه می‌کنند، از چشم‌های مصنوعی استفاده می‌کنند تا به بازگرداندن زیبایی ظاهری خود کمک کنند. در ادامه، به بررسی جزئیات بیشتری درباره روند تخلیه چشم خواهیم پرداخت.

 

موارد ضرورت اقدام به تخلیه چشم

عمل تخلیه چشم تنها در شرایط خاص و غیرقابل‌درمان انجام می‌شود، زمانی‌که حفظ چشم دیگر ممکن یا ایمن نیست.

موارد اصلی ضرورت این عمل عبارت‌اند از:

وجود تومورهای داخل چشمی بدخیم
مانند رتینوبلاستوما در کودکان یا ملانومای یووه‌آ در بزرگسالان، که برای جلوگیری از گسترش سرطان باید چشم تخلیه شود.

آسیب شدید و غیرقابل‌ترمیم چشم
در اثر ضربه‌های نافذ یا انفجاری که ساختارهای اصلی چشم (قرنیه، شبکیه یا عصب بینایی) به‌طور کامل از بین رفته باشند.

عفونت‌های شدید و مقاوم به درمان
مانند اندوفتالمیت‌های عفونی پیشرفته که به درمان دارویی یا جراحی پاسخ نمی‌دهند و خطر گسترش عفونت به مغز وجود دارد.

درد مزمن و غیرقابل‌کنترل در چشم نابینا
در مواردی که چشم کاملاً از کار افتاده و با وجود درمان، بیمار درد شدید و طولانی‌مدت دارد (مثلاً در گلوکوم مقاوم).

پیشگیری از بروز واکنش “Sympathetic Ophthalmia”
یعنی التهاب خودایمنی چشم سالم، که ممکن است پس از آسیب شدید به چشم مقابل ایجاد شود؛ در چنین شرایطی گاهی تخلیه چشم آسیب‌دیده برای محافظت از چشم سالم ضروری است.

تخلیه برای مقاصد زیبایی یا بازسازی
در مواردی که چشم از نظر عملکردی نابینا و از نظر ظاهری تغییرشکل یافته است، ممکن است برای استفاده از پروتز و بهبود ظاهر صورت، تخلیه انجام شود.

 

انواع عمل تخلیه چشم

عمل جراحی تخلیه ی چشم به فرآیندی اشاره دارد که در آن تمام یا بخشی از ساختارهای چشم به‌طور کامل خارج می‌شوند. در این جراحی، عضلاتی که کره چشم را به حرکت در می‌آورند و بافت‌های اطراف آن حفظ خواهند شد.

 

این نوع جراحی تحت شرایط خاصی انجام می‌شود. در واقع بسته به وضعیت بیمار، روش‌های مختلفی وجود دارد که هر کدام ویژگی‌ها و عوارض خاص خود را دارند. به‌طور کلی، دو روش اصلی متداول هستند و یک روش دیگر تنها در شرایط نادر از جمله تومور های چشم بدخیم یا عدم توانایی در بستن چشم به کار می‌رود.

Evisceration یا اویسراسیون

در این شیوه، بخش‌های داخلی چشم به جز عضلات و بافت‌های اطراف آن خارج می‌شوند. صلبیه چشم باقی می‌ماند و بعد از جراحی، پروتزی تک لایه برای بیمار قرار می‌گیرد. یکی از مزایای این روش برش‌های ایجاد شده‌ای است که تاثیر کمتری بر زیبایی چهره فرد می‌گذارد و حرکت چشم پس از نصب پروتز بهبود می‌یابد. تخلیه چشم اویسراسیون برای بیمارانی که به ظاهر خود اهمیت می‌دهند، گزینه‌ای مناسب است، اما باید به خطر بروز افتالموسکوپی سمپاتیکی توجه کرد.

Enucleation یا انوکلئاسیون

این روش شامل حذف کامل کره چشم است، به‌طوری که ماهیچه‌ها و بافت‌های بینایی از یکدیگر جدا می‌شوند. پس از این عمل، ایمپلنت کروی یا بافت چربی به جای آن قرار می‌گیرد. دلایل انجام این جراحی می‌تواند شامل تومورها، عفونت‌ها، درد شدید، نابینایی و آسیب‌های روحی باشد. پس از این عمل، فرد نیاز به چشم مصنوعی خواهد داشت.

فرآیند انوکلئاسیون نیازمند حفظ بافت‌های کلیدی اطراف کره چشم است تا عملکرد طبیعی سیستم مجرای اشکی حفظ شود. پژوهش‌های جدید نشان می‌دهد که ترکیب جراحی انوکلئاسیون با جراحی مجرای اشکی (DCR) می‌تواند ضمن کاهش ریسک عفونت، کیفیت زندگی بیمار را به شکل قابل‌توجهی بهبود دهد.

Exenteration یا اگزانتراسیون

در تخلیه چشم اگزانتراسیون، تمام محتویات کاسه چشم، از جمله بافت چربی و ماهیچه‌ها، خارج می‌شوند. در شرایطی که سرطان پوست یا عفونت‌های شدید وجود داشته باشد، ممکن است پلک‌ها نیز برداشته شوند. در این حالت، پروتزها باید به‌گونه‌ای طراحی و نصب شوند که با نواحی آسیب‌دیده از پوست صورت همخوانی داشته باشند. به عنوان مثال، کارسینوم سلول‌های سنگ‌فرشی می‌تواند به این نوع جراحی نیاز داشته باشد. در موارد شدیدتر، Exenteration می‌تواند به حذف کامل بافت‌های اوربیتال و حتی استخوان‌های مرتبط منجر شود.

 

مطالعات بالینی نشان می‌دهند که در آسیب‌های شدید کاسه چشم، احتمال ایجاد عوارض بینایی به دلیل تغییر در ساختارهای آناتومیک چشم بسیار بالاست. بنابراین، در موارد پیچیده لازم است پیش از اقدام به تخلیه، رویکردهای درمانی مانند بررسی و درمان شکستگی کاسه چشم انجام شود تا میزان آسیب به حداقل برسد و فرایند بازتوانی موفق‌تر باشد.

 

نحوه انجام عمل تخلیه چشم

تا به اینجا به عمل تخلیه چشم و انواع آن پرداختیم، اما به‌صورت کلی این عمل چگونه انجام می‌شود؟ برای این عمل تخلیه چشم، از بیهوشی عمومی استفاده می‌شود. با این حال، در موارد خاص، بی‌حسی موضعی به همراه آرام‌بخش می‌تواند گزینه‌ای مناسب برای بزرگسالان باشد.

 

در طول جراحی، کره چشم با ایمپلنتی مخصوص جایگزین می‌شود. این ایمپلنت باید به دقت طراحی شود تا با اندازه و شکل طبیعی چشم هماهنگ باشد و از بروز مشکلات در تطابق پروتز خارجی جلوگیری کند. مواد اولیه این ایمپلنت می‌تواند شامل موادی همچون هیدروکسی آپاتیت یا سیلیکون باشد که به‌خوبی با بدن سازگاری دارند. در ادامه از مراحل جراحی تخلیه چشم باید به موارد زیر اشاره کنیم:

 

1.     بیهوشی

در شروع، بیمار با تزریق داروهای بیهوشی به حالت بیهوشی عمیق می‌رود.

 

2.     دسترسی به کره چشم

پس از بیهوشی، جراح با ابزارهای ویژه، دسترسی به کره چشم را فراهم می‌‌کند.

 

3.     برداشتن محتویات کره چشم

در این مرحله، جراح با دقت و استفاده از ابزارهای خاص، محتویات کره چشم، از جمله شبکیه، عنبیه، قرنیه و لنز را خارج می‌کند.

 

4.     کاشتن ایمپلنت

پس از حذف محتویات، جراح ایمپلنت را در محل کره چشم قرار می‌دهد و آن را به‌ صورت دقیق در مکان مناسب جاگذاری می‌کند.

 

5.     بستن زخم

پس از قرار دادن ایمپلنت، جراح زخم را با بخیه‌های مخصوص می‌بندد.

 

6.     پایان عمل

در پایان جراحی، چشم بیمار با الیاف بسته می‌شود و بیمار باید مراقبت‌های لازم را برای تسریع در بهبودی رعایت کند.

 

در شرایطی که آسیب‌های شبکیه چشم گسترده باشد، مطالعات نشان داده‌اند که اجرای درمان‌های پیشگیرانه مانند لیزر شبکیه چشم می‌تواند خطر انتشار آسیب به سایر بخش‌های چشم را کاهش دهد و نتایج جراحی تخلیه چشم را بهبود بخشد. این رویکرد ترکیبی در بیماران منتخب، باعث افزایش نرخ موفقیت و کاهش عوارض بعدی می‌شود.

این عمل نه تنها به بهبود بیماری‌ های چشم کمک می‌کند، بلکه به بازگرداندن اعتماد به نفس و ظاهر طبیعی او نیز می‌انجامد.

 

مراقبت بعد از تخلیه چشم

مراقبت‌های پس از جراحی تخلیه چشم نقش حیاتی در روند بهبودی دارند. آشنایی با نکات کلیدی این مراقبت‌ها می‌تواند به شما کمک کند تا از عوارض احتمالی جلوگیری کرده و بهبودی سریع‌تری داشته باشید. در ادامه به برخی از این موارد اشاره می‌شود:

 

•     در ۲۴ ساعت اول، می‌توان از کمپرس سرد روی اطراف چشم (نه مستقیم روی زخم) برای کاهش تورم استفاده کرد.

•     در دو هفته اول پس از عمل، از انجام فعالیت‌های بدنی سنگین و شنا خودداری کنید. این کار به کاهش فشار بر ناحیه جراحی کمک کرده و از بروز عوارض جلوگیری می‌کند.

•     استفاده از محافظ یا عینک ایمنی برای محافظت از چشم سالم و محل جراحی، به‌ویژه هنگام خواب یا در محیط‌های شلوغ.

•     پس از جراحی، به هیچ عنوان رانندگی نکنید. اثرات داروهای بیهوشی ممکن است بر تمرکز و واکنش‌های شما تاثیر بگذارد.

•     تا یک ماه پس از عمل، از خم شدن در ناحیه کمر و بلند کردن اجسام سنگین پرهیز کنید. این اقدامات به جلوگیری از آسیب به ناحیه جراحی کمک می‌کند.

•     بانداژ روی چشم را خشک و تمیز نگه‌دارید. اگرچه ممکن است احساس خارش یا ناراحتی کنید، اما باید آن را تا زمانی که پزشک تعیین کرده، نگه دارید.

•     داروهای تجویزی را به‌موقع و طبق دستور پزشک مصرف کنید. این نکته به تسریع در بهبود و کاهش درد کمک می‌کند.

•     معاینات بعد از جراحی را جدی بگیرید. یک هفته پس از عمل، پزشک شما وضعیت زخم و روند بهبودی را بررسی می‌کند.

•     اگر پروتز چشم به‌درستی تمیز و نگهداری شود، می‌تواند سال‌ها دوام بیاورد. حداقل یک تا دو بار در سال به متخصص چشم مراجعه کنید تا سلامت حدقه چشم و پروتز بررسی شود. اگر راحت هستید، می‌توانید خودتان پروتز را خارج کرده و تا ویزیت بعدی تمیز کنید.

 

عوارض عمل تخلیه چشم

عمل تخلیه چشم معمولاً زمانی انجام می‌شود که هیچ راه درمانی دیگری وجود ندارد و هدف آن حفظ سلامت بیمار یا پیشگیری از درد و عفونت است.
با این حال، مانند هر جراحی دیگر، ممکن است با عوارضی همراه باشد که برخی موقت و برخی نیازمند پیگیری پزشکی هستند.

• درد و تورم پس از عمل

احساس درد، تورم یا کبودی اطراف چشم در روزهای اول طبیعی است و معمولاً با دارو و کمپرس سرد کنترل می‌شود.

• عفونت محل جراحی

در صورت رعایت نکردن بهداشت یا تأخیر در بهبودی، احتمال عفونت وجود دارد؛ که با آنتی‌بیوتیک درمان می‌شود.

• ترشح و التهاب باقیمانده در کاسه چشم

گاهی محل جراحی ممکن است تا مدتی ترشح داشته باشد یا ملتهب بماند، به‌ویژه در بیماران با زمینه عفونت قبلی.

• حرکت محدود پروتز چشمی

در برخی موارد، به‌ویژه اگر بافت‌های حرکتی چشم آسیب‌دیده باشند، حرکت پروتز (چشم مصنوعی) کمتر از حد طبیعی خواهد بود.

• احساس درد فانتوم یا توهم بینایی 

برخی بیماران پس از تخلیه چشم، ممکن است احساس کنند هنوز از چشم تخلیه‌شده تصویری می‌بینند یا درد احساس می‌کنند؛ این حالت معمولاً موقتی است.

• فرورفتگی یا تغییر شکل حفره چشم 

در صورت ترمیم ناقص یا واکنش بافتی، ممکن است با گذر زمان کاسه چشم کمی جمع شود که با جراحی ترمیمی قابل اصلاح است.

• عوارض روانی و احساسی

از دست دادن چشم می‌تواند بر روحیه و اعتمادبه‌نفس بیمار اثر بگذارد؛ حمایت روانی و استفاده از پروتز مناسب نقش مهمی در بهبود تطابق فرد دارد.

 

هزینه جراحی تخلیه چشم

قیمت چشم مصنوعی به هیچ وجه عددی ثابت نیست و عوامل متعددی بر آن تاثیر می‌گذارند. یکی از مهم‌ترین این عوامل نوع آسیب به چشم است. برای مثال، آسیب‌ های چشم شدید نیاز به پروتزهای پیچیده‌تر و با کیفیت بالاتر دارند که طبیعتا هزینه بیشتری به دنبال خواهد داشت. 

 

علاوه‌بر این، محل جغرافیایی نیز نقشی کلیدی ایفا می‌کند. هزینه‌ها بسته به کشور و حتی شهر ممکن است به طور چشمگیری متفاوت باشد. همچنین، تجربه و مهارت پزشک و سازنده پروتز تاثیر مستقیم بر کیفیت و قیمت دارند. پروتزهایی که توسط کارشناسان با تجربه ساخته می‌شوند، هزینه بیشتری دارند، اما در عوض کیفیت و عملکرد بهتری ارائه می‌دهند.

 

کیفیت خود پروتز نیز بی‌تاثیر نیست. مواد به‌کاررفته در ساخت پروتز و تکنولوژی تولید آن می‌تواند هزینه نهایی را تحت تاثیر قرار دهد. پروتزهایی که از مواد پیشرفته و زیست‌سازگار ساخته می‌شوند، هزینه بیشتری دارند.

 

در نهایت، خدمات و امکانات کلینیک یا مرکز درمانی که به آن مراجعه می‌کنید نیز بر قیمت تاثیرگذار است. برای تصمیم‌گیری بهتر، مشاوره با پزشکان و مراکز معتبر به شدت توصیه می‌شود.

 

سخن پایانی

پروتز چشم به عنوان ابزاری پزشکی طراحی شده است تا به افرادی که به هر دلیلی یکی از چشمان خود را از دست داده‌اند، کمک کند. این چشم‌های مصنوعی با نهایت دقت و ظرافت ساخته می‌شوند تا ظاهری کاملا طبیعی داشته باشند. اگرچه این پروتزها قابلیت بینایی ندارند، اما به خوبی می‌توانند جایگزین زیبایی برای چشم از دست رفته باشند و حرکات طبیعی را تقلید کنند.

 

عمل تخلیه چشم نیز می‌تواند تاثیر بسیاری بر روحیه فرد بگذارد. با داشتن ظاهری شبیه به چشم طبیعی، افراد می‌توانند با اعتماد به نفس بیشتری در جامعه حاضر شوند و احساس راحتی بیشتری در تعاملات اجتماعی داشته باشند. این ابزار نه تنها به بهبود ظاهر کمک می‌کند، بلکه به بازگشت به زندگی روزمره و حفظ کیفیت زندگی نیز می‌انجامد.

برای بیمارانی که پس از تخلیه چشم به دنبال بازیابی عملکرد بینایی یا بررسی گزینه‌های جایگزین هستند، مطالعه مقاله جامع عمل لیزیک چشم می‌تواند بینش علمی و کاربردی درباره تکنیک‌های اصلاح بینایی، مزایا، محدودیت‌ها و جدیدترین یافته‌های پزشکی در این حوزه ارائه دهد.