جراحی مجرای اشکی (DCR)

جراحی مجرای اشکی (DCR) یک روش جراحی است که در آن بین چشم و بینی یک مسیر جدید برای تخلیه اشک ایجاد می‌شود. این عمل در افرادی صورت می‌گیرد که به دلایل ژنتیکی، وارد شدن ضربه، زخم و مشکلات آناتومیک و التهابی بینی مانند پولیپ، انحراف تیغه بینی، سینوزیت و... دچار انسداد مجاری اشکی شده‌اند. این افراد اشک‌ریزش مدام و ترشح از چشم دارند و برای برطرف شدن این مشکل باید از طریق جراحی یک مجرای جدید بین چشم و بینی به منظور تخلیه اشک ایجاد شود. 

در حالی که DCR روشی برای درمان مشکلات مجاری اشکی است، برای اصلاح عیوب انکساری و بهبود کیفیت دید می‌توان از روش‌هایی مانند عمل لیزیک چشم بهره گرفت.

 

دلایل انسداد مجرای اشکی

دانستن دلایل انسداد مجرای اشکی برای بیماران و حتی پزشکان عمومی اهمیت زیادی دارد، چون علت انسداد تعیین می‌کند که درمان باید دارویی، شستشو یا جراحی باشد.
در ادامه، همهٔ دلایل شایع و علمی انسداد مجرای اشکی را  آورده‌ایم:

 

• انسداد مادرزادی (در نوزادان)

در برخی نوزادان، مسیر تخلیه اشک هنگام تولد به طور کامل باز نشده است. معمولاً به دلیل باقی ماندن یک غشای نازک در انتهای مجرا (در ناحیه دریچه هاسنر) رخ می‌دهد.

بیشتر موارد تا ۶ تا ۱۲ ماهگی خودبه‌خود باز می‌شوند، اما اگر باز نشود یا عفونت تکرار شود، نیاز به درمان یا جراحی دارد.

• التهاب یا عفونت مزمن کیسه اشکی

عفونت‌های مکرر چشم یا بینی باعث تورم و چسبندگی دیواره‌های مجرا می‌شود. این التهاب در طول زمان می‌تواند منجر به تنگی یا انسداد کامل شود.

در این حالت، اشک در کیسه اشکی جمع شده و عفونت‌های چرکی مکرر ایجاد می‌کند.

• افزایش سن

با بالا رفتن سن، بافت‌های اطراف مجرای اشکی انعطاف‌پذیری خود را از دست می‌دهند و مسیر تخلیه اشک تنگ‌تر می‌شود. این نوع انسداد معمولاً تدریجی است و باعث اشک‌ریزش مداوم در سالمندان می‌شود.

• آسیب یا شکستگی در ناحیه بینی و صورت

ضربه‌های شدید، تصادف یا شکستگی استخوان‌های اطراف بینی می‌توانند مسیر اشک را فشار داده یا مسدود کنند. حتی پس از جوش خوردن استخوان، تغییر شکل مسیر ممکن است باقی بماند.

• جراحی‌ها یا درمان‌های قبلی در بینی و چشم

گاهی پس از جراحی‌های زیبایی بینی، سینوس‌ها یا چشم، مسیر اشک ناخواسته آسیب می‌بیند. چسبندگی یا زخم در محل جراحی ممکن است مجرا را مسدود کند.

• بیماری‌های التهابی و آلرژیک

بیماری‌هایی مثل سارکوئیدوز، گرانولوماتوز وگنر، یا آلرژی‌های مزمن بینی باعث التهاب طولانی‌مدت در ناحیه بینی و مجرای اشکی می‌شوند. این التهاب می‌تواند به مرور زمان مسیر را تنگ کند.

• تومور یا توده در ناحیه بینی یا مجرای اشکی

توده‌های خوش‌خیم یا بدخیم در اطراف چشم یا بینی ممکن است روی مجرا فشار بیاورند یا آن را ببندند. معمولاً با اشک‌ریزش یک‌طرفه مداوم و در برخی موارد با خون‌آلود بودن ترشحات همراه است.

• وجود سنگ یا رسوبات در مجرای اشکی (Dacryolith)

در برخی افراد، رسوبات سخت (مثل سنگ اشکی) در داخل مجرا تشکیل می‌شود. این سنگ‌ها باعث انسداد کامل یا نسبی مسیر و بروز التهاب و عفونت‌های مکرر می‌شوند.

• علل ناشی از داروها یا درمان‌های خاص

استفاده طولانی از داروهای شیمی‌درمانی (مثل ۵-FU یا داکتی‌تاکسل) و برخی داروهای ضد آلرژی یا قطره‌های چشمی حاوی مواد نگهدارنده می‌تواند باعث التهاب مزمن و تنگی مجرا شود.

• سوختگی یا آسیب شیمیایی به چشم

تماس چشم با مواد شیمیایی قوی (مثل اسید یا قلیا) ممکن است به بافت سطحی و مجرای اشکی آسیب دائم بزند. این بیماران معمولاً نیاز به درمان‌های ترمیمی یا جراحی دارند.

 

علائم انسداد مجرای اشکی

• اشک‌ریزش مداوم
• تجمع اشک در چشم و رطوبت دائم چشم
• ترشح چرکی یا مخاطی از گوشه چشم به‌ویژه صبح‌ها
• قرمزی و التهاب گوشه داخلی چشم در محل بین چشم و بینی
• درد یا احساس سنگینی در گوشه داخلی چشم به‌ویژه در زمان التهاب یا عفونت فعال
• تاری دید موقت
• عفونت‌های مکرر چشم یا پلک
• اشک‌ریزش معمولاً در یک چشم 

 

انواع روش عمل مجرای اشکی

در مورد عمل بسته شدن مجرای اشکی چشم باید به این موضوع اشاره کرد که در این روش یک کانال استخوانی در ناحیه گوشه داخلی چشم به سمت بینی فرد بیمار ایجاد می‌شود که می‌تواند اشک چشم را به سمت بینی هدایت و تخلیه کند. جراحی مجرای اشکی (DCR) به دو روش انجام می‌شود که در ادامه با ویژگی‌های هر یک از این روش‌ها و نحوه انجام آن‌ آشنا می‌شویم. 

جراحی مجرای اشکی به روش DCR خارجی

در روش دی سی آر از بیرون یا DCR خارجی جراح برای ایجاد مجرای اشکی جدید بین چشم و بینی فرد بیمار به روش زیر عمل می‌کند:

 

•  مرحله اول

یک برش به طول 10 الی 15 میلیمتر در کنار بینی و گوشه چشم داخلی ایجاد می‌شود 

 

•  مرحله دوم

در این مرحله جراح یک سوراخ بر روی استخوان زیرین ایجاد می‌کند تا ارتباط بین کیسه اشکی و حفره بینی برقرار شود

 

•  مرحله سوم

در این مرحله یک لوله نازک از جنس پلی‌اتیلن درون بینی قرار می‌گیرد. این کار برای اطمینان از باز ماندن مجرای جدید ایجاد شده در طول دوره بهبودی انجام می‌شود؛ در واقع این لوله در تخلیه اشک نقشی ندارد و وظیفه آن باز نگه داشتن مجرای جدید است. 

 

پس از انجام عمل و در حدود 6 الی 12 هفته بعد، جراح پس از اطمینان از باز بودن مجرای جدید ایجاد شده،‌ لوله پلی‌اتیلن را خارج می‌کند. در این روش عمل انسداد مجرای اشکی، برش ایجاد شده در کمترین زمان بهبود پیدا کرده و به ندرت آثار آن بر روی پوست باقی می‌ماند. 

 

جراحی مجرای اشکی به روش آندوسکوپی

جراحی اندوسکوپی مجرای اشکی روش دیگری از جراحی مجرای اشکی (DCR) است که نسبت به روش قبل، کمتر تهاجمی به حساب می‌آید. روش اندوسکوپی شباهت زیادی به روش DCR خارجی دارد با این تفاوت که در این روش برش روی پوست ایجاد نشده و به همین دلیل پس از عمل جای زخم روز صورت باقی نخواهد ماند. در این روش جراح از یک اندوسکوپ یا دوربین ریز استفاده می‌کند تا با سوراخ کردن استخوان زیرین مجرای لازم بین کیسه اشکی و حفره بینی را ایجاد کند. در این روش نیز مانند روش DCR خارجی از یک لوله پلی‌اتیلن به منظور اطمینان از باز ماندن مجرای ایجاد شده پس از بهبودی در داخل بینی استفاده می‌شود. 

 

در بیمارانی که به دنبال شکستگی کاسه چشم دچار آسیب در ناحیه کانال‌های اشکی شده‌اند، جراحی DCR می‌تواند راه‌حلی مؤثر برای بازگرداندن عملکرد طبیعی اشک باشد.

 

چه کسانی کاندید مناسبی برای جراحی مجرای اشکی نیستند؟

در واقع، جراحی مجرای اشکی (DCR) با وجود اینکه در بیشتر بیماران نتایج بسیار خوبی دارد، اما برای همه افراد مناسب نیست. در برخی شرایط انجام این عمل ممکن است بی‌فایده یا حتی خطرناک باشد. جراحی مجرای اشکی معمولاً برای افرادی انجام می‌شود که دچار انسداد کامل یا مزمن مجرای اشکی هستند، اما در موارد زیر توصیه نمی‌شود:

۱. وجود عفونت فعال یا التهاب حاد در ناحیه چشم یا بینی

اگر بیمار در زمان عمل دچار عفونت چرکی یا التهاب شدید کیسه اشکی باشد، انجام جراحی ممکن است باعث گسترش عفونت شود.
در این حالت باید ابتدا عفونت با دارو و شست‌وشو درمان شود و سپس عمل انجام گیرد.

۲. مشکلات جدی داخل بینی

بیمارانی که دچار پولیپ، انحراف شدید تیغه بینی، یا عفونت مزمن سینوس‌ها هستند، تا زمان برطرف شدن این مشکلات نباید جراحی مجرا انجام دهند، چون احتمال بسته شدن مسیر جدید بالاست.

۳. بیماری‌های عمومی کنترل‌نشده

در افرادی که به بیماری‌هایی مثل دیابت کنترل‌نشده، فشار خون بالا یا اختلالات انعقادی خون مبتلا هستند، خطر خون‌ریزی یا عفونت بعد از عمل بیشتر است.
در این بیماران باید ابتدا بیماری زمینه‌ای تحت کنترل قرار گیرد.

۴. تنگی یا انسداد مادرزادی در نوزادان

در نوزادان معمولاً تا پایان یک‌سالگی جراحی انجام نمی‌شود، چون در بسیاری از موارد مجرا به‌طور خودبه‌خود باز می‌شود یا با ماساژ و شست‌وشو درمان می‌شود.

۵. بدشکلی‌های مادرزادی یا آسیب‌های شدید استخوانی

در بیمارانی که به‌دلیل ضربه، شکستگی یا ناهنجاری‌های مادرزادی ساختمان بینی و مجرا به‌شدت آسیب دیده، ممکن است ساختار مناسب برای ایجاد مسیر جدید وجود نداشته باشد. در این موارد، پزشک روش‌های جایگزین را بررسی می‌کند.

۶. بیمارانی که توان همکاری در مراقبت‌های بعد از عمل ندارند

افرادی که نمی‌توانند به‌درستی از قطره‌ها، اسپری‌ها و مراجعات پیگیری استفاده کنند (مثل بیماران مسن با زوال عقل یا کودکان کوچک)، ممکن است نتیجه عمل در آن‌ها پایدار نباشد و جراحی به تعویق بیفتد.

 

مزایای جراحی مجرای اشکی

جراحی مجرای اشکی (DCR) یک روش جراحی مؤثر برای درمان مشکل افرادی است که به انسداد مجاری اشکی مبتلا شده‌اند. همانطور که اشاره شده در این روش به منظور رفع گرفتگی مجرای بین چشم و بینی با هدف بهبود تخلیه اشک و کاهش عفونت، مجرای جدید بین چشم و بینی ایجاد می‌شود. از مهم‌ترین مزایای این روش می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

 

•     جراحی مجرای اشکی بزرگسالان به روش اندوسکوپ، نیاز به بریدگی و بخیه ندارد

•     در روش DCR خارجی نیز اثری از زخم باقی نمی‌ماند

•     این عمل جراحی بدون درد و خونریزی انجام می‌شود

•     به طور معمول 90 درصد افراد پس از انجام این عمل بهبودی کامل پیدا می‌کنند

•     عمل به صورت سرپایی انجام شده و نیاز به بستری ندارد

•     خطرات و عوارض این عمل ناچیز و نادر است

یکی از مزایای مهم جراحی باز بودن مجرای اشکی، رفع اشک‌ریزش مزمن است؛ البته در حوزه زیبایی نیز روش‌هایی مثل تزریق ژل زیر چشم برای بهبود ظاهر این ناحیه به‌کار می‌روند.

 

معایب و محدودیت‌های جراحی مجرای اشکی (DCR)

جراحی مجرای اشکی یکی از عمل‌های بسیار مؤثر برای درمان انسداد مسیر اشک است، اما مثل هر عمل دیگری، معایب و محدودیت‌هایی دارد که آگاهی از آن‌ها هم برای پزشک و هم برای بیمار ضروری است:

•    احتمال بازگشت یا تنگی مجدد مسیر

•    خون‌ریزی یا کبودی پس از عمل

•    عفونت محل جراحی

•    بسته شدن مسیر به دلیل تشکیل بافت اسکار (جوشگاه)

•    نیاز به مراقبت‌های دقیق بعد از عمل

•    باقی ماندن جای زخم (در نوع خارجی عمل)

•    تغییرات موقتی در بویایی یا گرفتگی بینی

•    احتمال بسته شدن لوله سیلیکونی موقت

•    احتمال نیاز به بیهوشی عمومی

•    محدودیت در برخی بیماری‌های زمینه‌ای

 

مراقبت‌های بعد از عمل مجرای اشکی

افرادی که عمل جراحی مجرای اشکی (DCR) انجام می‌دهند به منظور تسریع روند بهبودی باید مراقبت‌های زیر را پس از عمل مورد توجه قرار دهند:

 

•     استفاده از قطره چشم و اسپری ضد احتقان و داروهای تجویز شده توسط پزشک به صورت منظم

•     پرهیز از خم کردن سر به پایین و به سمت جلو به مدت یک هفته

•     عدم مصرف مواد غذایی و نوشیدنی‌های داغ برای جلوگیری از تحریک بیشت

•     مصرف مواد غذایی حاوی آهن

•     خودداری از بلند کردن و جابجا کردن اجسام سنگین و فعالیت‌های سنگین ورزشی

•     خودداری از حضور در محیط‌های پر گرد و غبار به مدت یک هفته

•     خودداری از مالش چشم و بینی

•     پرهیز از فین کردن

پس از جراحی، پزشک توصیه می‌کند از روش‌های ترمیمی غیرجراحی برای کاهش تیرگی یا پف پلک‌ها مانند مزوتراپی زیر چشم استفاده نشود تا روند بهبودی مختل نگردد.

 

ماندگاری نتایج جراحی مجرای اشکی

جراحی مجرای اشکی یا DCR معمولاً نتایجی دائمی و ماندگار دارد و در بیش از ۹۰ درصد بیماران باعث برطرف شدن کامل اشک‌ریزش می‌شود. در این عمل، مسیر جدیدی بین کیسه اشکی و بینی ایجاد می‌شود تا اشک به‌طور طبیعی تخلیه شود. اگر مراقبت‌های بعد از عمل مثل استفاده از قطره‌ها، شست‌وشوی بینی و مراجعات منظم رعایت شود، مسیر جدید سال‌ها باز می‌ماند.

البته در برخی افراد ممکن است به‌مرور زمان مسیر دوباره تنگ شود؛ معمولاً به‌دلیل التهاب، عفونت‌های مکرر یا تشکیل بافت جوشگاهی در محل عمل. در این صورت، با شست‌وشوی مجرا یا جراحی مجدد قابل اصلاح است.

سلامت عمومی بیمار، نداشتن آلرژی یا سینوزیت مزمن، و دقت در مراقبت‌های پس از عمل نقش مهمی در حفظ نتیجه طولانی‌مدت دارد. به‌طور کلی، اگر جراحی توسط پزشک باتجربه انجام شود و بیمار مراقبت‌ها را رعایت کند، نتیجه عمل می‌تواند برای همیشه پایدار بماند.

 

عوارض بعد از عمل مجرای اشکی

جراحی انسداد مجرای چشم که در آن با زدن مجرای جدید ارتباط بین غدد اشکی چشم و حفره بینی برقرار می‌شود، یکی از عمل‌های جراحی کمتر تهاجمی است که عوارض شدید و زیادی به همراه ندارد. از مهم‌ترین عوارض جراحی مجرای اشکی (DCR) که احتمال دارد به صورت خفیف در افراد دیده شود، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

 

• درد خفیف در ناحیه جراحی که با مصرف مسکن قابل کنترل و مدیریت است
• عفونت در محل جراحی که نادر بوده و با مصرف آنتی‌بیوتیک رفع می‌شود

 

در صورتی که در موارد نادر بیمار 24 ساعت پس از عمل دچار خونریزی از بینی شود، در این شرایط باید سر را در زاویه 30 درجه نگه داشته تا خونریزی بند آید. چنانچه خونریزی ادامه پیدا کند یا از حلق باشد در این شرایط باید بیمار در اسرع وقت به مرکز درمانی انتقال داده شود. 

گاهی برخی بیماران ممکن است دچار اختلالات حرکتی چشم شوند که ارتباطی مستقیم با جراحی مجرای اشکی ندارد و نیازمند درمان‌هایی مانند عمل انحراف چشم با لیزر خواهد بود.

 

هزینه جراحی مجرای اشکی (DCR)

در مورد هزینه عمل جراحی انسداد مجرای اشکی (DCR) باید گفت که هزینه این عمل به عوامل متعددی بستگی دارد. میزان مهارت، تخصص و تجربه جراح، کیفیت و نوع تجهیزات مورد استفاده و نوع عمل از جمله عواملی هستند که قیمت این جراحی برای رفع انسداد مجاری اشکی را تحت تأثیر قرار می‌دهند.