ویترکتومی

ویترکتومی (Vitrectomy) یک عمل جراحی مربوط به مشکلات چشم است که در آن مایع زجاجیه از داخل کره چشم خارج می‌شود. هدف اصلی از انجام این عمل از بین بردن کدورت زجاجیه چشم، ترمیم شبکیه یا ماکولا است. در طی عمل ویترکتومی زجاجیه به وسیله محلول نمکی، روغن سیلیکون با حباب گاز پر می‌شود تا چشم شکل خود را حفظ کرده و شبکیه نیز در موقعیت خود باقی بماند تا زمانی که مجدد چشم شروع به تولید زجاجیه کرده و جایگزین محلول یا گاز شود. اگر نمی‌دانید ویترکتومی چشم چیست و دلایل، عوارض و مراقبت‌های بعد از عمل آن چیست، با ادامه این مقاله همراه شوید. 

 

بیماری‌هایی که توسط ویترکتومی درمان می‌شود 

در مورد دلایل ویترکتومی باید گفت که این عمل جراحی به منظور درمان برخی از مشکلات چشم صورت می‌گیرد. از مهم‌ترین موارد کاربرد ویترکتومی می‌توان به درمان بیماری‌های زیر اشاره کرد:

• جداشدگی شبکیه
• دژنراسیون ماکولا
• اندوفتالمیت
• رتینوپاتی دیابتی
• به وجود آمدن مشکلات بعد از جراحی کاتاراکت (اب مروارید)
• جراحت شدید چشم

در بسیاری از بیماران مبتلا به نئوواسکولاریزاسیون شبکیه یا خونریزی زجاجیه، ترکیب درمان دارویی از طریق تزریق آواستین همراه با جراحی ویترکتومی می‌تواند اثربخشی بیشتری در کنترل بیماری داشته باشد.

 

انواع جراحی ویترکتومی چشم

ویترکتومی یکی از روش‌های مؤثر برای درمان مشکلات چشم، به خصوص درمان مشکلات مربوط به زجاجیه است که به روش‌های مختلف انجام می‌شود و با عمل‌های اصلاح دید مانند عمل لیزیک چشم که برای رفع عیوب انکساری به‌کار می‌رود تفاوت اساسی دارد. در مورد انواع ویترکتومی باید گفت که این روش جراحی زجاجیه چشم، به دو صورت عمیق و قدامی انجام می‌شود که هر کدام از این روش‌ها برای درمان قسمت مشخصی از زجاجیه مورد استفاده قرار می‌گیرند. 

ویترکتومی عمیق چیست؟

در جراحی ویترکتومی عمیق یا ویترکتومی سگمان خلفی، زجاجیه چشم به صورت کامل تخلیه می‌شود و محلول BSS یا گاز جایگزین آن می‌شود. ویترکتومی با دکولمان یک روش جراحی است که باید توسط فوق تخصص شبکیه انجام شود. در این جراحی زجاجیه از طریق پارس پلانا برداشته می‌شود؛ پارس پلانا یکی از قسمت‌های چشم ست که پس از دوران جنینی وظیفه خاصی ندارد. به همین دلیل بهترین قسمت برای وارد کردن ابزارها و تجهیزات به منظور انجام ویترکتومی عمیق با دکولمان است. 

در ویترکتومی عمیق جراح برش‌های کوچک 1 میلی‌متری در قسمت سفید چشم ایجاد کرده و از این طریق زجاجیه را به صورت کامل تخلیه می‌کند. در این جراحی در صورتی که جسم خارجی نیز در چشم وجود داشته باشد، خارج می‌شود. یکی از اهداف این روش درمانی رفع مشکلات چشمی مربوط به دیابت است؛ در این شرایط رگ‌های خونی چشم که در حال خونریزی هستند به منظور جلوگیری از خونریزی مسدود می‌شوند. 

ویترکتومی قدامی چیست؟

ویترکتومی قدامی چشم یکی دیگر از روش‌های جراحی ویترکتومی است که در آن فقط قسمت جلوی زجاجیه چشم تخلیه شده و توسط محلول نمکی (BSS) یا گاز جایگزین می‌شود. عمل ویترکتومی قدامی زمانی انجام می‌شود که زجاجیه از مردمک چشم عبور کرده و به قسمت جلوی کره چشم نشت پیدا کند. از مهم‌ترین دلایل نشت قسمت جلوی زجاجیه می‌توان به ترومای چشم، آب مروارید (کاتاراکت)، جراحی قرنیه و گلوکوم اشاره کرد. 

 

نحوه انجام جراحی ویترکتومی

جراحی ویترکتومی عملی است که برای درمان مشکلات جدی زجاجیه و شبکیه انجام می‌شود. این جراحی به ویژه برای بیمارانی که دچار جدایی شبکیه، خونریزی داخل چشم، عفونت یا اختلالات شدید شبکیه هستند، کاربرد دارد.

در این عمل، چشم تحت بیهوشی موضعی یا عمومی قرار می‌گیرد و جراح با استفاده از ابزارهای بسیار ظریف و میکروسکوپی وارد فضای چشم می‌شود. ابتدا سه برش کوچک (معمولاً کمتر از ۱ میلی‌متر) در سفیدی چشم ایجاد می‌شود تا ابزارهای جراحی وارد شوند. سپس جراح زجاجیه (مایع ژله‌ای داخل چشم) را به آرامی خارج می‌کند تا امکان دسترسی به شبکیه فراهم شود و خون، زخم یا بافت غیرطبیعی برداشته شود.

پس از برداشتن زجاجیه، جراح می‌تواند اقدامات درمانی مورد نیاز را انجام دهد، مانند ترمیم پارگی یا سوراخ شبکیه، برداشتن بافت اسکار، تثبیت شبکیه یا تزریق گاز یا سیلیکون داخل چشم برای کمک به چسبندگی شبکیه به دیواره چشم. در طول عمل، ابزارهای پیشرفته و دوربین‌های میکروسکوپی اجازه می‌دهند جراح با دقت بسیار بالا کار کند و از آسیب به ساختارهای حساس چشم جلوگیری شود.

در پایان جراحی، برش‌ها معمولاً بسیار کوچک هستند و بدون بخیه بسته می‌شوند، و ممکن است برای حمایت از شبکیه، گاز یا سیلیکون داخل چشم باقی گذاشته شود که به تدریج جذب یا خارج می‌شود. طول عمل بسته به نوع بیماری و میزان مشکل شبکیه بین ۳۰ دقیقه تا چند ساعت متغیر است.

 

کاندیدای نامناسب برای جراحی ویترکتومی

جراحی ویترکتومی عملی دقیق برای درمان مشکلات جدی زجاجیه و شبکیه است، اما برخی بیماران به دلایل مختلف کاندید مناسبی برای این عمل نیستند و انجام جراحی ممکن است خطرناک یا بی‌فایده باشد.

افرادی که عفونت فعال چشم مانند یووئیت شدید، زخم قرنیه یا عفونت باکتریایی داخل چشم دارند، نمی‌توانند ویترکتومی انجام دهند، زیرا جراحی در این شرایط می‌تواند عفونت را تشدید کرده و باعث آسیب شدید به چشم شود. همچنین بیمارانی که دارای مشکلات شدید سیستمیک هستند، مانند بیماری‌های قلبی یا ریوی پیشرفته، اختلالات انعقادی کنترل‌نشده یا ضعف عمومی شدید، ممکن است تحمل جراحی یا بیهوشی را نداشته باشند و انجام عمل برای آن‌ها ریسک بالایی دارد.

در برخی موارد، آسیب شدید و پیشرفته شبکیه یا بینایی بسیار کم یا نابینایی کامل نیز ممکن است انجام جراحی را بی‌فایده کند، زیرا احتمال بازیابی بینایی بسیار اندک است. همچنین بیمارانی که قادر به پیگیری پس از عمل و رعایت مراقبت‌های ضروری نیستند، کاندید مناسبی برای ویترکتومی محسوب نمی‌شوند، زیرا موفقیت عمل به پیگیری منظم و رعایت دستورالعمل‌های پزشک وابسته است.

به طور خلاصه، افراد زیر معمولاً کاندید مناسبی برای جراحی ویترکتومی چشم نیستند:

• بیماران با عفونت فعال چشم
• بیمارانی با مشکلات شدید سیستمیک یا اختلال انعقادی
• افرادی با آسیب شدید شبکیه یا بینایی بسیار کم
• بیمارانی که نمی‌توانند مراقبت‌ها و پیگیری‌های بعد از عمل را انجام دهند

تصمیم نهایی برای انجام یا عدم انجام جراحی باید توسط چشم‌پزشک متخصص شبکیه و پس از بررسی کامل وضعیت چشم و شرایط عمومی بیمار گرفته شود.

 

مزایای ویترکتومی

• حفظ و بهبود بینایی: مهم‌ترین هدف ویترکتومی، تثبیت یا بهبود دید در بیمارانی است که دچار جدایی شبکیه، خونریزی داخل چشم یا اختلالات پیشرفته شبکیه شده‌اند.
• درمان مشکلات جدی شبکیه و زجاجیه: جراحی امکان دسترسی مستقیم به شبکیه را فراهم می‌کند تا پارگی‌ها، سوراخ‌ها، اسکارها یا خونریزی‌ها برطرف شوند.
• پیشگیری از پیشرفت بیماری: با خارج کردن زجاجیه و تثبیت شبکیه، احتمال بروز عوارض جدی مانند نابینایی کاهش می‌یابد.
• امکان انجام اقدامات تکمیلی در حین عمل: تزریق گاز یا سیلیکون داخل چشم، برداشتن بافت غیرطبیعی و سایر اقدامات درمانی می‌تواند همزمان انجام شود.
• نتایج پایدار در طولانی‌مدت: در بیشتر بیماران، نتایج جراحی به مدت چند سال یا حتی مادام‌العمر ماندگار است.

 

معایب ویترکتومی

• عوارض مرتبط با جراحی و بیهوشی: مانند هر عمل جراحی، ممکن است خطرات مرتبط با بیهوشی یا عفونت وجود داشته باشد، هرچند در جراحی‌های مدرن این خطرات بسیار کم هستند.
• خونریزی یا تورم موقت: پس از عمل ممکن است خونریزی یا تورم خفیف داخل چشم رخ دهد که معمولاً با مراقبت‌های پس از عمل کنترل می‌شود.
• افزایش فشار داخل چشم: در برخی بیماران ممکن است فشار چشم به طور موقت افزایش یابد و نیازمند درمان باشد.
• نیاز به مراقبت و پیگیری طولانی‌مدت: برای حفظ نتیجه جراحی، بیمار باید از دستورالعمل‌های مراقبتی پیروی کرده و مراجعات منظم انجام دهد.
• بازگشت یا پیشرفت بیماری در برخی موارد: اگر بیماری شدید باشد یا عوامل زمینه‌ای مانند دیابت کنترل‌نشده وجود داشته باشد، ممکن است نیاز به جراحی تکمیلی یا درمان‌های مکمل وجود داشته باشد.

 

ماندگاری نتایج ویترکتومی چشم

جراحی ویترکتومی به منظور درمان مشکلات جدی زجاجیه و شبکیه انجام می‌شود و هدف اصلی آن، حفظ یا بهبود بینایی و جلوگیری از پیشرفت بیماری است. ماندگاری نتایج این جراحی به عوامل مختلفی بستگی دارد و معمولاً در بیشتر بیماران اثر طولانی‌مدت دارد.

پس از ویترکتومی، بسیاری از بیماران تغییرات مثبت در بینایی را به طور پایدار تجربه می‌کنند. در صورتی که جراحی برای درمان جدایی شبکیه، خونریزی داخل چشم یا اختلالات مزمن شبکیه انجام شده باشد و مراحل جراحی بدون عارضه پیش رود، اثرات آن می‌تواند سال‌ها یا حتی مادام‌العمر باقی بماند.

 

عواملی که بر ماندگاری نتایج تأثیر می‌گذارند

• نوع و شدت بیماری شبکیه یا زجاجیه: در بیماری‌های پیشرفته یا پیچیده ممکن است بخشی از بینایی محدود شود و اثر جراحی نسبی باشد.
• پیگیری پس از عمل و مراقبت‌های بیمار: استفاده از قطره‌های تجویزشده، رعایت وضعیت سر در صورت وجود گاز داخل چشم و اجتناب از ضربه یا مالش چشم، برای حفظ نتیجه بسیار مهم است.
• شرایط سیستمیک و سلامت عمومی: بیماری‌های مزمن مانند دیابت کنترل‌نشده یا فشار خون بالا می‌توانند روند ترمیم شبکیه و ماندگاری نتیجه را تحت تأثیر قرار دهند.
• عوامل طبیعی چشم و روند پیری: حتی پس از جراحی موفق، برخی تغییرات وابسته به سن ممکن است کیفیت بینایی را کمی تحت تأثیر قرار دهند.

 

عواض جراحی ویترکتومی

از شایع‌ترین عوارض و خطرات جراحی ویترکتومی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• عفونت
• خونریزی
• جداشدگی شبکیه
• ضعف بینایی
• افزایش فشار در چشم
• افزایش سرعت ابتلا به آب مروارید( کاتاراکت)
• تغییر در عیوب انکساری چشم

افرادی که تحت جراحی ویترکتومی قرار می‌گیرند ممکن است با جراحی اول مشکل آن‌ها به صورت کامل و موفقیت‌آمیز برطرف نشده و نیاز به جراحی مجدد داشته باشند. به طور کلی این جراحی برای درمان بیماری‌های مختلف چشم موفقیت بالای 90 درصد دارد و عوارض اشاره شده خفیف و نادر هستند. همچنین در موارد نادر ممکن است پس از مدتی کاتاراکت در چشم پیشرفت کند؛ ریسک پیشرفت کاتاراکت در افراد سالخورده بیشتر بوده و ممکن است چند ماه پس از عمل روی دهد. 

در موارد نادر، اگر پس از ویترکتومی عوارضی همچون آسیب‌های شدید قرنیه بروز کند، ممکن است نیاز به جراحی تکمیلی مانند پیوند قرنیه وجود داشته باشد.

 

مراقبت بعد از عمل ویترکتومی

مهم‌ترین موارد مراقبت پس از عمل ویترکتومی به شرح زیر است:

• استفاده از قطره‌های تجویز شده توسط پزشک به منظور بهبود سطح چشم
• خودداری از بلند کردن وزنه‌های سنگین،‌ انجام کارها و ورزش‌های سنگین به مدت چند هفته
• رعایت توصیه‌های ارائه شده توسط پزشک برای نگه داشتن وضعیت سر در زمان بیداری و خواب
• خودداری از انجام سفر با استفاده از هواپیما (به خصوص اگر از گاز برای جایگزینی زجاجیه استفاده شده باشد)
• استفاده از محافظ یا شیلد مخصوص برای محافظت از چشم

در شرایط خاصی که با وجود ویترکتومی و درمان‌های دارویی، چشم دچار آسیب غیرقابل برگشت شود، به عنوان آخرین گزینه ممکن است پزشک عمل کشیدن چشم را توصیه کند.

 

هزینه جراحی ویترکتومی

در مورد هزینه ویترکتومی باید به این نکته اشاره کرد که عوامل متعددی وجود دارند که می‌توانند هزینه این جراحی را تحت تأثیر قرار دهند. تعداد دفعات مورد نیاز برای جراحی، نوع جراحی ویترکتومی، سطح تخصص و تجربه جراح و کیفیت ابزار و تجهیزات مورد استفاده از جمله مواردی هستند که هزینه ویترکتومی را تعیین می‌کنند.